Projekt proponowanej nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), który ma wejść w życie najwcześniej 1 stycznia 2026 roku, przewiduje rozszerzenie uprawnień inspektorów o możliwość wydawania wiążących decyzji administracyjnych ustalających istnienie stosunku pracy. Zmiana ta ma skrócić dotychczasowe, długotrwałe procedury sądowe i zwiększyć skuteczność walki z nadużywaniem umów cywilnoprawnych, czyli tzw. pozornym samozatrudnieniem.
Nowe przepisy zakładają, iż inspektor PIP będzie mógł samodzielnie wydać decyzję administracyjną, w której uzna, iż dana kooperacja – prowadzona formalnie na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. zlecenia, o świadczenie usług czy kontraktu B2B – w rzeczywistości spełnia najważniejsze przesłanki stosunku pracy. Ocenie będą podlegać m.in. elementy takie jak podporządkowanie, stałe miejsce i godziny wykonywania pracy czy obowiązek osobistego świadczenia usług. Dotychczas, aby ustalić istnienie stosunku pracy, PIP musiała kierować sprawę do sądu pracy, co było procedurą długotrwałą.
Decyzje inspektorów mają być wykonalne natychmiast – pracodawca od dnia ich wydania będzie zobowiązany traktować daną osobę jak pracownika, w tym zapewnić jej prawa wynikające z Kodeksu pracy. Przewidziano jednak, iż historyczne kwestie podatkowe i składkowe za okres wsteczny mogą być rozstrzygane dopiero po uprawomocnieniu decyzji. Projekt przewiduje także rozszerzenie kompetencji PIP o możliwość prowadzenia kontroli zdalnych oraz wymiany danych z ZUSem i Krajową Administracją Skarbową, co ma zwiększyć skuteczność nadzoru.
Zmiany są częścią realizacji tzw. kamieni milowych Krajowego Planu Odbudowy i mają jednoznacznie przeciwdziałać nadużywaniu form samozatrudnienia. Według danych branżowych, w sektorze IT znaczna część ofert pracy dotyczy właśnie współpracy w formule B2B – choć dokładny udział trudno określić, rynek ten uznawany jest za najbardziej narażony na skutki reformy. Eksperci wskazują, iż nowe przepisy mogą zwiększyć koszty zatrudnienia w firmach, ale jednocześnie mają zapewnić większą ochronę osobom faktycznie pracującym w warunkach typowych dla etatu.
