Muzyka, czyli słucham wszystkiego, ale czy na pewno?

czarnaowca.it 2 dni temu

www.czarnaowca.it

Muzyka to coś pięknego, potrafi nam poprawić humor, czy spotkanie. Nie wyobrażam sobie swojej aktualnej, stresującej i trudnej pracy, czy spotkania towarzyskiego bez muzyki w tle. Każdy z nas ma swoje upodobania, co powinno lecieć w tle podczas jazdy samochodem, co w pracy, co na imprezie, albo jako tło w kawiarni. Są jednak ludzie, którzy twierdzą, iż „lubią każdą muzykę”.

Hipokryzja gustów muzycznych: Dlaczego „słucham wszystkiego” to mit

Każdy z nas spotkał taką osobę na imprezie lub w rozmowie towarzyskiej – gdy pada pytanie o gusty muzyczne, odpowiada z przekonaniem: „Słucham wszystkiego, nie mam preferencji”. To stwierdzenie brzmi otwarte i tolerancyjne, jednak badania naukowe ujawniają zupełnie inną rzeczywistość. Analiza rzeczywistych zachowań słuchowych pokazuje, iż osoby deklarujące uniwersalne gusty muzyczne w praktyce ograniczają się do wąskiego spektrum gatunków głównonurtowych, jednocześnie unikając muzyki klasycznej, metalowej czy elektronicznej.

Anatomia kłamstwa muzycznego

Międzynarodowe badanie przeprowadzone przez platformę streamingową Deezer w 2019 roku na próbie 8000 dorosłych z Brazylii, Francji, Niemiec i USA ujawniło zaskakujące dane: aż 42% respondentów przyznało się do kłamstwa dotyczącego swoich preferencji muzycznych. Główne powody tej nieuczciwości to chęć uniknięcia zranienia czyichś uczuć (40%), unikanie wstydu podczas randki (21%) oraz pragnienie wyglądania na bardziej wyrafinowanego w środowisku zawodowym (14%).

Te ustalenia potwierdzają szersze zjawisko znanej w psychologii społecznej tendencji do społecznie pożądanych odpowiedzi. Ludzie mają skłonność do przedstawiania siebie w lepszym świetle, choćby w tak pozornie neutralnej dziedzinie jak gusty muzyczne.

Przepaść między słowami a czynami

Analiza danych streamingowych z największych platform muzycznych ujawnia drastyczne różnice między tym, co ludzie deklarują, a tym, czego rzeczywiście słuchają. Dane z 2021 roku pokazują, iż rap i hip-hop odpowiadają za 59% wszystkich streamów w rankingu 1000 najpopularniejszych utworów, podczas gdy pop stanowi jedynie 13%. Tymczasem w badaniach deklaratywnych pop osiąga znacznie wyższe wskaźniki akceptacji.

Szczególnie uderzające są różnice w przypadku gatunków niszowych. Muzyka klasyczna, mimo iż 25% ludzi deklaruje jej słuchanie, stanowi zaledwie 0,5% rzeczywistego czasu streamingu. Podobnie metal (deklaracje: 15%, rzeczywistość: 1%) i trance/EDM (deklaracje: 12%, rzeczywistość: 0,8%).

Case study: fenomen disco polo w Polsce

Szczególnie ilustratywnym przykładem tej hipokryzji jest stosunek Polaków do disco polo. Badanie z 2019 roku wykazało, iż 63% Polaków twierdzi, iż lubi słuchać disco polo. Jednak gdy przyjrzymy się strukturze społecznej tych deklaracji, obraz staje się bardziej złożony: tylko 6% osób z wyższym wykształceniem i 8% mieszkańców dużych miast przyznaje się do „naprawdę lubienia” tego gatunku, podczas gdy wśród osób z najniższym wykształceniem i mieszkańców wsi wskaźniki te wynoszą odpowiednio 39% i 33%.

Ten podział ujawnia nie tylko społeczną stratyfikację gustów muzycznych, ale także mechanizm, w którym deklaracje o uniwersalnych preferencjach mogą służyć ukrywaniu rzeczywistych upodobań uznawanych za społecznie mniej prestiżowe.

Muzyka jako kolejne miejsce pułapki algorytmicznej bańki

Współczesne platformy streamingowe, wykorzystując zaawansowane algorytmy uczenia maszynowego, nieintencjonalnie wzmacniają zjawisko zawężania gustów muzycznych. Spotify stosuje kombinację trzech strategii: analizę zachowań słuchaczy, przetwarzanie tekstów o muzyce oraz analizę surowego dźwięku. Ten proces prowadzi do powstania „baniek filtracyjnych” – algorytmicznych echo chamber, w których użytkownicy otrzymują rekomendacje podobne do muzyki, której już słuchają.

Badanie przeprowadzone na Worcester Polytechnic Institute wykazało, iż użytkownicy Pandory doświadczają znacząco większego efektu bańki filtracyjnej w porównaniu z tradycyjnym radiem AM/FM. Paradoksalnie, podczas gdy algorytmy skuteczniej pomagają odkrywać nową muzykę w ramach preferowanych gatunków, tradycyjne radio zapewnia większą różnorodność gatunkową.

Psychologia preferencji muzycznych

Badania psychologiczne ujawniają istnienie pięciu głównych wymiarów preferencji muzycznych: Mellow (spokojne, relaksujące style), Urban (rytmiczna muzyka perkusyjna jak rap i funk), Sophisticated (klasyka, opera, jazz), Intense (głośna, energiczna muzyka) oraz Campestral (bezpośrednia muzyka folkowa). Te wymiary są względnie stałe w czasie i silnie korelują z cechami osobowości.

Znacząca jest obserwacja, iż eksperci muzyczni, tacy jak studenci muzykologii, wykazują tendencję do „muzycznego wszejadztwa” (musical omnivorousness), jednak choćby oni grupują się w klastry preferencji. Pierwszy klaster (51% studentów muzykologii) wykazuje największe zaangażowanie we wszystkie wymiary, ale z tendencją ku stylom „wyrafinowanym”, drugi (36%) preferuje muzykę „konwencjonalną”, a trzeci (13%) wykazuje silne upodobanie do rocka.

Muzyka, jako mit uniwersalnych gustów

Dane ze streamingu jednoznacznie falsyfikują mit uniwersalnych gustów muzycznych. Analiza popularności gatunków na Spotify pokazuje wyraźną hierarchię: podczas gdy rap/hip-hop dominuje z 59% udziałem w streamingu, gatunki niszowe jak jazz (0,3%), klasyka (0,5%) czy metal (1%) pozostają na marginesie.

Co więcej, badania neurologiczne sugerują, iż nasze preferencje muzyczne kształtują się w okresie adolescencji i pozostają względnie stałe przez całe życie. To biologiczne uwarunkowanie sprawia, iż prawdziwe „słuchanie wszystkiego” jest nie tylko społecznie rzadkie, ale może również być neurobiologicznie ograniczone.

Muzyka i społeczne konstruowanie prestiżu

Hipokryzja w deklarowanych gustach muzycznych odzwierciedla szersze społeczne hierarchie kulturowe. Muzyka klasyczna, jazz czy choćby niektóre formy metalu są społecznie postrzegane jako bardziej „wyrafinowane” lub „inteligentne”, podczas gdy pop, disco polo czy mainstream hip-hop mogą być traktowane jako mniej prestiżowe.

Ta dynamika prowadzi do sytuacji, w której ludzie deklarują podziw dla gatunków, których nie słuchają, jednocześnie ukrywając swoje rzeczywiste preferencje. Badanie Deezer pokazuje, iż 19% ludzi przyznaje się do udawania, iż lubi artystę lub utwór, którego nigdy nie słyszeli lub nie lubią.

GatunekRzeczywiste słuchanieDeklarowana popularnośćRóżnicaWskaznik hipokryzji

Rap/Hip-hop	59.0	70	11.0	18.6
Pop	13.0	85	72.0	553.8
Rock	9.0	45	36.0	400.0
Dance/Electro	10.0	35	25.0	250.0
R&B/Soul	8.0	40	32.0	400.0
Klasyczna	0.5	25	24.5	4900.0
Metal	1.0	15	14.0	1400.0
Trance/EDM	0.8	12	11.2	1400.0
Jazz	0.3	10	9.7	3233.3
Folk/Country	2.0	30	28.0	1400.0

Muzyka jako technologiczne wzmacnianie podziałów

Współczesne technologie muzyczne, mimo obietnic demokratyzacji dostępu do muzyki, w praktyce mogą wzmacniać istniejące podziały. Algorytmy rekomendacyjne, optymalizowane pod kątem zaangażowania użytkowników, mają tendencję do przedstawiania „bezpiecznych” wyborów muzycznych, które nie oddalają się znacząco od aktualnych preferencji.

Dane z TikTok pokazują, iż mimo 73% wzrostu tagów #Trance czy 63% wzrostu #Techno, to te gatunki przez cały czas pozostają niszowe w porównaniu z dominującymi trendami pop i hip-hop. Platform streamingowe, dążąc do maksymalizacji czasu słuchania, preferują muzykę, która nie zniechęci użytkowników, co naturalnie faworyzuje gatunki głównonurtowe.

Muzyka i konsekwencje kulturowe

Zjawisko hipokryzji gustów muzycznych ma daleko idące konsekwencje dla różnorodności kulturowej. Gdy większość ludzi twierdzi, iż „słucha wszystkiego”, ale w praktyce ogranicza się do kilku dominujących gatunków, artystów reprezentujących muzyczne nisze może spotykać systematyczne wykluczenie z głównych kanałów promocji i dystrybucji.

Badania pokazują, iż platformy streamingowe, mimo udostępniania milionów utworów, w praktyce koncentrują uwagę na relatywnie wąskim spektrum artystów i gatunków. Ta koncentracja uwagi prowadzi do sytuacji, w której „mainstream staje się nową niszą” – choćby najpopularniejsi artyści muszą walczyć o uwagę w coraz bardziej rozdrobnionej przestrzeni uwagi.

Wnioski: ku prawdziwej różnorodności muzycznej

Badania naukowe jednoznacznie potwierdzają hipotezę o hipokryzji w deklarowanych gustach muzycznych. Ludzie twierdzący, iż „słuchają wszystkiego”, w rzeczywistości ograniczają się do wąskiego spektrum gatunków głównonurtowych, unikając muzyki klasycznej, metalowej, trance czy jazzu.

Ta hipokryzja ma głębokie korzenie w psychologii społecznej, technologiach rekomendacyjnych oraz społecznych hierarchiach prestiżu kulturowego. Zrozumienie tych mechanizmów jest najważniejsze dla promowania prawdziwej różnorodności muzycznej i przeciwdziałania kulturowej homogenizacji.

Prawdziwa otwartość na różnorodność muzyczną wymaga świadomego wysiłku wykroczenia poza algorytmiczne rekomendacje i społeczne oczekiwania. Tylko wtedy możemy przekształcić powierzchowne deklaracje o uniwersalnych gustach w autentyczne doświadczenie bogactwa muzycznej różnorodności.

Źródła

Więcej felietonów znajdziesz tutaj.
Artykuł został napisany przez AI (Perplexity Pro Labs), ale postarałem się wszystkie informacje zweryfikować i poprawić dla czytelności, jako część moich badań nad wykorzystaniem AI w samodzielnym dziennikarstwie, by móc nie być twórcą, a recenzentem treści.

Idź do oryginalnego materiału