Mit chińskiej pułapki kredytowej

chiny24.com 1 miesiąc temu

W ostatnich latach w dyskursie międzynarodowym, zwłaszcza w mediach zachodnich, pojawił się termin „chińska pułapka kredytowa” (ang. debt-trap diplomacy). Teza ta sugeruje, iż Chiny celowo udzielają krajom rozwijającym się wysokich pożyczek na infrastrukturę, wiedząc, iż te nie będą w stanie ich spłacić, co pozwoli Pekinowi przejąć strategiczne aktywa lub wpływy polityczne.

Choć narracja ta zyskała popularność, zwłaszcza w kontekście inicjatywy „Pasa i Szlaku” (Belt and Road Initiative, BRI), coraz więcej analityków i badaczy podważa jej zasadność, wskazując na jej uproszczenia i polityczne motywacje.

Skąd się wziął mit chińskiej pułapki kredytowej?

Mit chińskiej pułapki kredytowej zyskał na popularności po 2017 roku, kiedy to Sri Lanka przekazała Chinom kontrolę nad portem Hambantota na 99 lat w zamian za umorzenie części długów. Media zachodnie, takie jak The New York Times czy The Atlantic, przedstawiły tę transakcję jako klasyczny przykład „pułapki kredytowej”. Jednakże, jak wskazują badacze, sytuacja Sri Lanki była bardziej złożona. Problemy z zadłużeniem kraju wynikały z niewłaściwego zarządzania finansami publicznymi, a nie wyłącznie z chińskich pożyczek.

Według analiz naukowych, takich jak te przeprowadzone przez Deborah Brautigam z Johns Hopkins University, przypadki przejęcia aktywów przez Chiny są niezwykle rzadkie. W swoim artykule „Debunking the Myth of Debt-Trap Diplomacy” (2020) Brautigam wykazała, iż Chiny często renegocjują warunki spłaty długów, a nie przejmują aktywa. Ponadto, wiele państw uczestniczących w BRI ma wyższe zadłużenie wobec instytucji zachodnich, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), niż wobec Chin.

Czemu i komu służy ten mit?

Mit chińskiej pułapki kredytowej służy kilku celom. Po pierwsze, jest narzędziem w rywalizacji geopolitycznej między Chinami a Zachodem, zwłaszcza Stanami Zjednoczonymi. W obliczu rosnącej potęgi gospodarczej i politycznej Chin, narracja o „pułapce kredytowej” ma na celu zdyskredytowanie chińskich inicjatyw międzynarodowych, takich jak BRI, oraz zniechęcenie państw rozwijających się do współpracy z Pekinem.

Po drugie, mit ten służy jako uzasadnienie dla zwiększenia zachodniej obecności gospodarczej i militarnej w regionach, gdzie Chiny inwestują. Na przykład, Stany Zjednoczone i ich sojusznicy wykorzystują tę narrację, aby promować własne alternatywne inicjatywy, takie jak „Build Back Better World” (B3W), zaproponowane przez administrację Joe Bidena.

Po trzecie, mit ten jest wygodny dla elit politycznych w krajach zadłużonych, które często wykorzystują go jako usprawiedliwienie dla własnych niepowodzeń gospodarczych. Zamiast przyznać, iż problemy finansowe wynikają z korupcji, złego zarządzania czy nadmiernych wydatków, łatwiej jest obwiniać zewnętrznego wierzyciela.

Krytyka mitu

Badania naukowe coraz częściej podważają tezę o chińskiej pułapce kredytowej. W artykule „Chinese Debt and the BRI: A Critical Review” (2021) opublikowanym w czasopiśmie Third World Quarterly, autorzy wskazują, iż większość państw uczestniczących w BRI ma zróżnicowane źródła zadłużenia, a chińskie pożyczki stanowią często mniejszość ich długów. Ponadto, Chiny często angażują się w restrukturyzację długów, co nie jest charakterystyczne dla „pułapki kredytowej”.

Inne badania, takie jak te przeprowadzone przez Rhysa Jenkinsa z University of East Anglia, wskazują, iż chińskie inwestycje, choć niepozbawione ryzyka, przynoszą korzyści gospodarcze krajom rozwijającym się, zwłaszcza w zakresie rozwoju infrastruktury. Jenkins podkreśla, iż problemy z zadłużeniem są często wynikiem lokalnych czynników, a nie chińskiej strategii.

Jednym z kluczowych aspektów, które często są pomijane w dyskusji o chińskiej „pułapce kredytowej”, jest polityka Chin wobec najbiedniejszych krajów, zwłaszcza w Afryce. Chiny regularnie anulują, redukują lub przekształcają kredyty udzielone krajom o niskich dochodach, co stanowi istotną różnicę w porównaniu z praktykami międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) czy Bank Światowy, a także banków państw trzecich.

Polityka Chin wobec zadłużenia najbiedniejszych państw

Chiny od lat angażują się w pomoc dla najbiedniejszych państw Afryki, często w formie pożyczek na infrastrukturę, które są najważniejsze dla rozwoju tych państw. Jednak w przypadku problemów ze spłatą długów, Pekin wykazuje elastyczność. W ciągu ostatnich dwóch dekad Chiny wielokrotnie anulowały lub redukowały zadłużenie państw afrykańskich. Na przykład:

W 2018 roku Chiny anulowały długi dla państw takich jak Kamerun, Republika Środkowoafrykańska i Sudan, łączna kwota anulowanych długów wyniosła wówczas ponad 12 miliardów dolarów.
W 2020 roku, w odpowiedzi na kryzys wywołany pandemią COVID-19, Chiny ogłosiły, iż anulują bezodsetkowe pożyczki dla 77 państw rozwijających się, w tym wielu w Afryce.
Chiny często przekształcają długi w inwestycje, co pozwala krajom dłużniczym uniknąć natychmiastowej spłaty, a jednocześnie wspiera ich rozwój gospodarczy. Przykładem jest Etiopia, gdzie chińskie firmy inwestują w infrastrukturę w zamian za umorzenie części długów.

Porównanie z międzynarodowymi instytucjami finansowymi

W przeciwieństwie do Chin, międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak MFW czy Bank Światowy, rzadko anulują długi. Zamiast tego, oferują programy restrukturyzacji, które często wiążą się z surowymi warunkami, takimi jak cięcia wydatków publicznych, prywatyzacja kluczowych sektorów gospodarki czy liberalizacja rynków. Warunki te, znane jako „programy dostosowawcze”, często prowadzą do pogorszenia sytuacji społecznej i gospodarczej w krajach dłużniczych.

Na przykład, w latach 80. i 90. XX wieku wiele państw afrykańskich, takich jak Ghana czy Zambia, zostało zmuszonych do wdrożenia programów dostosowawczych MFW, co doprowadziło do drastycznych cięć w edukacji, zdrowiu i innych usługach publicznych. W efekcie, długi te stały się „wiecznym ciężarem” dla tych krajów, utrudniając ich rozwój.

Banki państw trzecich, zwłaszcza z Europy i Ameryki Północnej, również rzadko anulują długi. Zamiast tego, często domagają się pełnej spłaty, co może prowadzić do przejęcia aktywów lub zwiększenia presji finansowej na kraje dłużnicze.

Różnice w podejściu

Główna różnica między Chinami a międzynarodowymi instytucjami finansowymi polega na elastyczności i długoterminowej wizji. Chiny często traktują zadłużenie jako element szerszej strategii współpracy gospodarczej i dyplomatycznej. Zamiast wymuszać natychmiastową spłatę, Pekin preferuje rozwiązania, które pozwalają krajom dłużniczym na kontynuowanie rozwoju, jednocześnie umacniając relacje z Chinami.

Ponadto, chińskie pożyczki są często ukierunkowane na projekty infrastrukturalne, które mają bezpośredni wpływ na rozwój gospodarczy, takie jak drogi, porty czy elektrownie. W przeciwieństwie do tego, pożyczki MFW czy Banku Światowego często wiążą się z warunkami politycznymi, które mogą ograniczać suwerenność gospodarczą państw dłużniczych.

Polityka Chin wobec zadłużenia najbiedniejszych państw Afryki pokazuje, iż Pekin stosuje bardziej elastyczne i długoterminowe podejście niż międzynarodowe instytucje finansowe czy banki państw trzecich. Choć chińskie pożyczki nie są pozbawione ryzyka, ich anulowanie, redukcja lub przekształcanie w inwestycje stanowią istotną różnicę w porównaniu z praktykami Zachodu. To podejście pozwala Chinom na budowanie długotrwałych relacji gospodarczych i politycznych, jednocześnie wspierając rozwój państw rozwijających się.

Mit chińskiej pułapki kredytowej jest uproszczeniem, które służy przede wszystkim celom politycznym. Choć Chiny rzeczywiście udzielają dużych pożyczek na infrastrukturę, ich działania nie są jednoznacznie szkodliwe ani manipulacyjne. Wręcz przeciwnie, wiele państw korzysta z chińskich inwestycji, które przyczyniają się do ich rozwoju gospodarczego. Narracja o „pułapce kredytowej” jest często wykorzystywana przez Zachód jako narzędzie w rywalizacji geopolitycznej, a także przez lokalne elity jako usprawiedliwienie dla własnych niepowodzeń.

W świetle dostępnych danych naukowych, mit ten wymaga bardziej zniuansowanego podejścia, które uwzględnia zarówno korzyści, jak i ryzyka związane z chińskimi inwestycjami.

Źródła:

Brautigam, D. (2020). „Debunking the Myth of Debt-Trap Diplomacy”. China Africa Research Initiative, Johns Hopkins University.
Jenkins, R. (2021). „Chinese Debt and the BRI: A Critical Review”. Third World Quarterly.
Chellaney, B. (2017). „China’s Debt-Trap Diplomacy”. Project Syndicate.
The Atlantic (2021). „The Myth of Chinese Debt-Trap Diplomacy”. https://www.theatlantic.com/international/archive/2021/02/china-debt-trap-diplomacy/617953/
Hurley, J., Morris, S., & Portelance, G. (2018). „Examining the Debt Implications of the Belt and Road Initiative from a Policy Perspective”. Center for Global Development.
IMF (2020). „Debt Relief under the Heavily Indebted Poor Countries (HIPC) Initiative”. International Monetary Fund.
World Bank (2019). „Africa’s Pulse: An Analysis of Issues Shaping Africa’s Economic Future”. World Bank Group.